Terugblik Nationale Verpakkingsdebat KIDV

KIDV bestaat tien jaar en dat werd gevierd tijdens het Nationaal Verpakkingsdebat dat het kennisinstituut op 25 januari jl. ter gelegenheid van zijn verjaardag hield. Namens de e-commercesector en Thuiswinkel.org nam directeur Marlene ten Ham deel aan het debat. 

Staatssecretaris Vivianne Heijnen opende het programma: “Jullie hebben de afgelopen tien jaar serieus werk geleverd en zijn een belangrijke spil in de paradigmaverschuiving die we samen in gang zetten. Want zo mogen we de overgang van de lineaire naar de circulaire economie wel noemen. Het KIDV – met één been in de Nederlandse praktijk en het andere in het Europese netwerk van samenwerkingspartners – heeft een sleutelpositie in het proces van verduurzaming van verpakkingen.”

Eerst moest het de staatssecretaris van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, die onder meer ‘de circulaire economie’ in haar portefeuille heeft, van het hart dat volgens het laatste Circularity Gap Report de wereldeconomie in de afgelopen zes jaar minder circulair is geworden. “We weten dus wat ons te doen staat”, zei Heijnen in haar openingswoord. Om te vervolgen met een bloemlezing van de diensten en instrumenten, waarmee het KIDV in de afgelopen tien jaar duurzaam verpakken op de maatschappelijke agenda zette én daar samen met het verpakkend bedrijfsleven in de praktijk ook succesvol mee aan de slag ging. Zij noemde onder meer de pilots met plastic tasjes en drankenkartons uit de eerste jaren van het KIDV, waar concrete wetgeving uit volgde. “Na het verbod op gratis plastic tasjes nam het gebruik met tachtig procent af.” Verder waren er een uitgebreid wetenschappelijk onderzoeksprogramma en de brancheverduurzamingsplannen, onder andere voor de e-commercesector waar Thuiswinkel.org aan heeft meegewerkt, en zijn er nog steeds factsheets, recyclechecks, trainingen en advies-op-maat sessies.

Duurzaam verpakken is geen niche

“Duurzaam verpakken is geen niche”, concludeerde Heijnen ten overstaan van zo’n vijfhonderd (fysieke en online) volgers van het Nationaal Verpakkingsdebat, vrijwel zonder uitzondering professionals uit de verpakkingsketen. “Het is geen detail in het grondstoffenbeleid. Van het huishoudelijk afval bestaat twintig procent uit verpakkingen en voedselverpakkingen omvatten tien procent van de totale milieu-impact van voedsel. En verpakkingen zijn ook heel nuttig, maar de grote vraag is wel hoe duurzaam dat kan. Inmiddels is dit top of mind, zowel bij het publiek als bij de industrie. De onverschilligheid is er helemaal af en dat zet grote krachten in beweging. Honderd procent recyclebare, herbruikbare of circulaire verpakkingen, dat is inmiddels wel de norm waarnaar gestreefd wordt. Maar streven is niet genoeg. We voelen allemaal dat er nog een wereld is te winnen.”

Dat besef is er zeker en wordt breed gedeeld, zo kon worden opgemaakt uit de drie gespreksronden van het Nationaal Verpakkingsdebat. Maar Diederik Samsom, kabinetschef van Europees Commissaris Frans Timmermans, eist meer dan bewustwording. “In de verpakkingsketen worden te weinig mensen het met elkaar eens en daar zijn wij klaar mee”, viel hij met de deur in huis. Hij legde uit hoe ‘Europa’ meestal werkt. “Wij stellen doelen en dan mag de markt op z’n eigen manier bepalen hoe die gehaald moeten worden. Met verpakkingen lukt dat echter niet, omdat bedrijven te afhankelijk zijn van andere partijen in de keten. Dan blijft maar een remedie over: gedetailleerde regelgeving op allerlei aspecten in de keten, zoals we nu in ons voorstel voor de nieuwe Europese verpakkingsverordening hebben gedaan.”

Lappendeken van regels

‘Irritant gedetailleerd’, zo noemde Samsom zelfs het voorstel voor de Packaging and Packaging Waste Regulations, die binnen enkele jaren in alle EU-lidstaten van kracht wordt. De verordening moet een einde maken aan de lappendeken van regels in de afzonderlijke lidstaten. Hester Duursema van Vrumona zei daar blij mee te zijn, vanwege het gelijke speelveld, maar ook dat de bemoeienis soms echt te ver gaat. Als voorbeeld haalde zij de plastic doppen aan die straks verplicht aan de plastic fles vast moeten blijven zitten, wat niet per saldo milieuvriendelijker hoeft te zijn. “Geef innovatie een kans, schrijf het niet voor”, pleitte zij. Samsom: “Het is de enige manier om te voorkomen dat deze doppen niet als zwerfafval in het milieu belanden. Al tien jaar hoor ik dat daar geen oplossing voor was en nu is die er wel.”

De gedetailleerde bemoeienis is een handschoen voor het bedrijfsleven om op te pakken en de industrie kan harder lopen dan nu gebeurt, stelden deelnemers aan het debat. Dat wet- en regelgeving wel degelijk helpt om verpakkingen te verduurzamen, blijkt op dit moment sterk uit alle maatregelen die bedrijven nemen om aan de Europese richtlijn voor wegwerpplastics te voldoen, waar ook verschillende verpakkingen onder vallen. De regels moeten wel consistent en eenduidig zijn. Wat helpt nog meer? Tijdens het Nationaal Verpakkingsdebat kwamen tal van maatregelen ter sprake, zoals prijsprikkels. Bijvoorbeeld om meer gerecyclede content in verpakkingen te gebruiken en de vooralsnog hogere kosten daarvan te compenseren. Het Afvalfonds Verpakkingen werkt daaraan en Nederland is daarmee het eerste land in Europa. D66-kamerlid Kiki Hagen zei: “Stel vast wat níet duurzaam is aan verpakkingen en zet daar sancties op als bedrijven het toch gebruiken.” Dat is een ander soort prijsprikkel.

Systeemsprong nodig

Ook meer regie c.q. sturing – niet louter gericht op meer en betere recycling van verpakkingen, maar op transities op systeemniveau – is volgens oud-milieuminister Jacqueline Cramer een oplossing voor de toekomst. “Dat hebben we nodig om de hogere R’en op de duurzaamheidsladder te bereiken. Reuse en Redesign zijn superieur aan Recycling. Een systeemsprong maak je niet je in eentje”, aldus Cramer. Zij kent de methode – met koploperprojecten, waarin een coalition of the willing het pad effent voor het peloton en de achterblijvers – om dergelijke transities op gang te brengen en voor elkaar te krijgen. Momenteel wordt die beproefd bij Thuiswinkel.org. Directeur Marlene ten Ham: “Wij hebben een imagoprobleem en pakken dat aan. Binnen ons systeem zijn we aan het optimaliseren, met als doel uiteindelijk een landelijk systeem voor herbruikbare verzendpakkingen te realiseren. Daar hebben wij inderdaad iedereen hier in de zaal bij nodig.”

Van Cramer’s oude ministerie is trouwens nog maar een klein beetje ‘milieu’ over. Kiki Hagen: “Ik zou willen dat het huidige ministerie net zoveel mensen heeft om aan verduurzaming te werken als hier vanmiddag in de zaal en aan het beeldscherm zitten… Dus de bedrijven moeten het doen. Bundel je krachten en biedt de politiek offers we can’t refuse aan.” Roland ten Klooster van de Universiteit Twente reageerde: “Bedrijven moeten dan wel weten waar ze naartoe moeten bewegen. Op fluctuerend beleid kun je geen business cases bouwen.” De doelstellingen die er zijn (zie bijvoorbeeld de Europese Green Deal of het rijksbrede programma Nederland Circulair in 2050) noemde Jaap Vandehoek (Umincorp) ‘te ver weg doelen’. “Vertaal ze naar doestellingen halverwege en naar wat we vandaag al moeten doen om ze ooit te bereiken. Zet een prijs op zaken die het klimaat en milieu belasten. Op dit moment is het te goedkoop om de aarde nog steeds te vervuilen.”

Hieronder kun je het Nationaal Verpakkingsdebat terug kijken. In de komende tijd kijkt het KIDV samen met deelnemers in een serie artikelen nog verder terug op dit event.